سیامک نامدار

اسنپ بک و آثار آن بر اقتصاد و صنعت ساختمان

(مدت زمان لازم برای خواندن مقاله 4 دقیقه)

در این مقاله هدف ، تحلیل واقع‌بینانه و جامع بحث عمیق، صریح و بدون تعارف در مورد مفهوم اسنپ‌بک (Snapback) و تأثیرات آن بر اقتصاد ایران و به خصوص صنعت ساختمان است.

البته اظهار نظر در اینخصوص با توجه به رویکرد دولتی ها (حاکمیت) و به تبع آن رسانه های غالب ، بصورت بی پرده و عریان راحت نیست . لذا سعی میکنم اشاره هایی کوتاه و مختصر ولی الهام بخش داشته باشم.

اسنپ‌بک، به معنای بازگشت فوری تحریم‌ها، مکانیزمی است که به موجب آن تحریم‌های بین‌المللی لغو شده، در صورت عدم پایبندی یک کشور به تعهدات خود، به سرعت و به طور خودکار دوباره برقرار می‌شوند. این مکانیسم در توافقات بین‌المللی به عنوان اهرمی برای تضمین اجرای تعهدات مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد و به ویژه صنعت ساختمان داشته باشد.

واقعیت این است که مکانیسم اسنپ‌بک، ، ابزاری بسیار قدرتمند برای فلج کردن اقتصاد یک کشور است که هدف اصلی آن ایجاد فشار حداکثری است. برای ایران، با توجه به ساختار اقتصادی وابسته به نفت و آسیب‌پذیری آن در برابر شوک‌های خارجی، بازگشت تحریم‌ها می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

اسنپ‌بک چیست؟

کلمه "اسنپ‌بک" (Snapback) در زبان انگلیسی از دو بخش تشکیل شده است:

* Snap: به معنای "به سرعت شکستن" یا "به سرعت برگشتن".

* Back: به معنای "به عقب" یا "به جای اولیه".

بنابراین، معنی کلی واژه "اسنپ‌بک" به معنای "بازگشت سریع به حالت اولیه" یا "برگشت فوری و ناگهانی" است.

اسنپ‌بک در حوزه مذاکرات و روابط بین‌الملل به معنای بازگشت خودکار و سریع تحریم‌های بین‌المللی علیه یک کشور است که پیشتر به موجب یک توافقنامه (مانند برجام) تعلیق یا لغو شده بودند. این سازوکار معمولاً در توافقات هسته‌ای یا سایر توافقات بین‌المللی گنجانده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که در صورت عدم پایبندی یکی از طرفین به تعهدات خود، تحریم‌ها بلافاصله و بدون نیاز به مصوبه جدید یا اجماع، دوباره فعال شوند. در واقع، هدف آن تضمین اجرای تعهدات و اعمال اهرم فشار در صورت نقض توافق است.

به "اسنپ‌بک" به دلیل نحوه عملکرد سریع و خودکار آن، اصطلاحاً "مکانیسم ماشه" هم می‌گویند. این استعاره، به سرعت و ناگهانی بودن فعال‌سازی این مکانیسم اشاره دارد. همان‌طور که کشیدن ماشه یک اسلحه باعث یک واکنش فوری و غیرقابل بازگشت می‌شود، فعال شدن مکانیسم اسنپ‌بک نیز به سرعت منجر به بازگشت تحریم‌ها می‌شود، بدون اینکه نیازی به فرایندهای پیچیده یا رأی‌گیری مجدد باشد.

در مورد ایران، بحث اسنپ‌بک عمدتاً به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران برمی‌گشت. طبق برجام، اگر ایران به تعهدات هسته‌ای خود عمل نکند ، تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند به صورت خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری جدید در شورای امنیت، بازگردانده شوند. هرچند ایالات متحده از برجام خارج شد و تحریم‌های یک‌جانبه خود را بازگرداند، اما مفهوم اسنپ‌بک به عنوان یک تهدید بالقوه و ابزاری برای فشار در روابط بین‌الملل باقی مانده است.

تحریم های بین المللی

منظور از "تحریم‌های بین‌المللی"، مجموعه‌ای از محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی است که از سوی کشورها یا سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، علیه یک کشور خاص اعمال می‌شود. این تحریم‌ها دلایل مختلفی دارند، از جمله مسائل هسته‌ای، حقوق بشر، یا سیاست‌های منطقه‌ای.

هدف از این تحریم‌ها، تحت فشار قرار دادن کشور مورد تحریم برای تغییر سیاست‌های خود است.

این تحریم‌ها انواع مختلفی دارند که می‌توان آن‌ها را به دسته‌های اصلی زیر تقسیم کرد:

* تحریم‌های مالی و بانکی: این نوع تحریم، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نوع تحریم است که شامل محدود کردن دسترسی یک کشور به سیستم مالی بین‌المللی، مسدود کردن دارایی‌ها و ممنوعیت تراکنش‌های مالی با نهادهای خارجی می‌شود.

* تحریم‌های نفتی و گازی: این تحریم‌ها صادرات انرژی یک کشور را هدف قرار می‌دهند که منبع اصلی درآمد آن است.

* تحریم‌های تجاری: شامل ممنوعیت واردات یا صادرات برخی کالاها و تکنولوژی‌ها، به خصوص در بخش‌های نظامی، هوافضا و صنعتی.

* تحریم‌های افراد و نهادها: در این نوع تحریم، افراد و شرکت‌های خاصی که در فعالیت‌های مورد نظر تحریم‌کنندگان دخیل هستند، هدف قرار می‌گیرند.

پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم اسنپ بک

* بحران اقتصادی: کاهش شدید ارزش پول ملی (سقوط ریال) ، رکود عمیق، تورم لجام‌گسیخته و افزایش بیکاری.

* بحران اجتماعی: کاهش رفاه عمومی، افزایش فقر، نابرابری و نارضایتی‌های شدید اجتماعی.

* ریاضت اقتصادی : فشار بر طبقات ضعیف و متوسط این گروه‌ها بیشترین آسیب را از تورم و بیکاری خواهند دید.

* کاهش توان دولت در اداره کشور: محدودیت شدید منابع مالی، توان دولت برای ارائه خدمات عمومی و کنترل بحران‌ها را به شدت کاهش می‌دهد.

* انزوای بین الملی : انزوای اقتصادی و سیاسی کشور در عرصه بین‌الملل تشدید می‌شود.

اثرات اسنپ‌بک بر اقتصاد کلان

علیرغم انکار رسانه های داخلی وابسته به حاکمیت باید گفت ، در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه اسنپ‌بک (یا حتی سایه تهدید آن)، اقتصاد ایران با چالش‌های بسیار گسترده و عمیقی مواجه خواهد شد.

برخی مهمترین آنها عبارتند از :

* اثرات روانی : اکثریت جامعه دچار تردید و بی اعتمادی جدی و روز افزون میشوند ناامیدی و یاس افزایش میابد و همین موضوع ، اثرات مخرب این مکانیسم را بشدت تشدید کرده و منجر به تغییر رفتار اقتصادی ، سرمایه گذاری ، پس اندازی مردم گردیده و احتمال وقوع اعتراضات گسترده اجتماعی و حتی در نهایت فروپاشی را بدنبال دارد.

* کاهش جذب سرمایه‌گذاری خارجی: بازگشت تحریم‌ها، اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی را از بین می‌برد و آن‌ها را از ورود به بازار منصرف می‌کند. این امر به ویژه برای پروژه‌های بزرگ زیرساختی و ساختمانی که نیاز به سرمایه کلان دارند، آسیب‌زننده است.

* بی‌ثباتی و جهش نرخ ارز: تحریم‌ها به طور مستقیم بر درآمدهای ارزی یک کشور تأثیر می‌گذارند. با کاهش درآمدهای ارزی و محدودیت در واردات، عرضه ارز در بازار داخلی کم شده و نرخ ارز به شدت افزایش می‌یابد. این امر به نوبه خود منجر به افزایش قیمت کالاهای وارداتی، مواد اولیه و در نهایت افزایش بی‌رویه تورم در سطح جامعه می‌شود و قدرت خرید مردم را به شدت کاهش می‌دهد.

* اختلال در تجارت خارجی: اسنپ‌بک می‌تواند باعث محدودیت در واردات مواد اولیه و تکنولوژی‌های حیاتی و همچنین محدودیت در صادرات شود، که این امر زنجیره‌های تأمین و تولید داخلی را مختل می‌کند.

* کاهش شدید درآمدهای نفتی: تحریم‌های نفتی، شاهرگ حیاتی اقتصاد ایران را هدف قرار می‌دهند. اسنپ‌بک منجر به کاهش شدید صادرات نفت و میعانات گازی، دشواری در یافتن مشتری و نهایتاً کاهش بی‌سابقه درآمدهای ارزی دولت می‌شود. این امر توانایی دولت برای تأمین بودجه، اجرای پروژه‌های عمرانی و حتی واردات کالاهای اساسی را به شدت کاهش می‌دهد.

* قطع ارتباط با نظام مالی جهانی: تحریم‌های بانکی و مالی، دسترسی ایران به سوئیفت و سیستم‌های پرداخت بین‌المللی را محدود می‌کند. این به معنای دشواری شدید در انجام مبادلات تجاری، نقل و انتقال پول و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. عملاً اقتصاد ایران به سمت انزوا و خودبسندگی اجباری سوق داده می‌شود که بهره‌وری و رشد را به صفر میرساند.

* فرار سرمایه و خروج نخبگان: تشدید ریسک‌های اقتصادی و سیاسی، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را از فعالیت در ایران منصرف می‌کند. فرار سرمایه و خروج نیروهای متخصص و نخبگان از کشور شتاب می‌گیرد که این پدیده به نام فرار مغزها و سرمایه‌ها شناخته می‌شود و به توان تولیدی و نوآوری کشور آسیب جدی وارد می‌کند.

* کاهش تولید و تعطیلی واحدهای صنعتی: با محدودیت در واردات مواد اولیه، قطعات یدکی و تکنولوژی، بسیاری از واحدهای تولیدی و صنعتی با مشکل کمبود مواجه شده، ظرفیت تولید خود را کاهش داده یا حتی به تعطیلی کشیده می‌شوند. این امر به افزایش بیکاری و رکود اقتصادی می‌انجامد.

* سقوط اعتبار بین‌المللی: بازگشت تحریم‌ها، اعتبار بین‌المللی کشور را به شدت خدشه‌دار می‌کند و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با سایر کشورها را غیر ممکن می‌سازد.

اثرات اسنپ‌بک بر صنعت ساختمان ایران

صنعت ساختمان هم به عنوان یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد، به شدت تحت تأثیر تحریم‌ها و به‌ویژه اسنپ‌بک قرار می‌گیرد:

* افزایش هزینه‌های تولید: با توجه به محدودیت‌های وارداتی، قیمت مصالح و تجهیزات وارداتی مانند فولاد، سیمان و ماشین‌آلات افزایش می‌یابد. این امر هزینه نهایی پروژه‌های ساختمانی را بالا می‌برد و سودآوری آن‌ها را کاهش می‌دهد.

* محدودیت دسترسی به تکنولوژی‌های نوین: تحریم‌ها می‌توانند دسترسی به فناوری‌های پیشرفته مانند تکنولوژی ساخت پرسرعت، ماشین‌آلات هوشمند و نرم‌افزارهای تخصصی مهندسی را محدود کنند. این امر باعث می‌شود پروژه‌ها با روش‌های سنتی و کم‌بازده اجرا شوند و رقابت‌پذیری صنعت کاهش یابد.

* توقف پروژه‌ها: با توجه به مشکلات مالی و اقتصادی، بسیاری از پروژه‌های ساختمانی، به ویژه پروژه‌های دولتی یا پروژه‌هایی که با سرمایه‌گذاری خارجی اجرا می‌شوند، متوقف یا با تأخیر جدی مواجه می‌شوند. این امر به افزایش بیکاری در این صنعت نیز منجر می‌شود.

* کاهش شدید سرمایه‌گذاری: با تشدید ریسک‌ها و افزایش عدم قطعیت‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری در بخش مسکن و ساختمان به شدت کاهش می‌یابد. هم سرمایه‌گذاران خرد و هم شرکت‌های بزرگ، تمایلی به ورود به پروژه‌های جدید یا ادامه پروژه‌های فعلی نخواهند داشت. این امر منجر به رکود عمیق در این صنعت می‌شود.

* گرانی و کمبود مصالح ساختمانی: بسیاری از مصالح و تجهیزات ساختمانی، به خصوص مواد با تکنولوژی بالا یا خاص، وارداتی هستند یا تولید آن‌ها وابسته به مواد اولیه وارداتی است. اسنپ‌بک منجر به محدودیت واردات، افزایش قیمت ارز و در نتیجه گرانی و کمبود مصالح می‌شود. این امر نه تنها هزینه‌های ساخت را افزایش می‌دهد، بلکه روند ساخت و ساز را نیز کند یا متوقف می‌کند.

* دشواری در تأمین مالی پروژه‌ها: با قطع ارتباط با سیستم بانکی جهانی و کاهش درآمد دولت، تأمین مالی پروژه‌های بزرگ عمرانی و زیرساختی دشوار یا غیرممکن می‌شود. بانک‌های داخلی نیز با کمبود منابع و افزایش مطالبات معوق، توانایی کمتری برای اعطای تسهیلات به بخش مسکن خواهند داشت.

* افزایش بیکاری در بخش ساختمان: صنعت ساختمان، کارگران زیادی را در سطوح مختلف جذب می‌کند. رکود در این صنعت به معنای بیکاری گسترده در میان کارگران ساختمانی، مهندسان، معماران و سایر متخصصان مرتبط است.

* کاهش کیفیت و نوآوری: با محدودیت در دسترسی به تکنولوژی‌های نوین و مصالح باکیفیت، ممکن است کیفیت ساخت و ساز کاهش یابد. همچنین، نبود رقابت و نبود ارتباط با بازار جهانی، انگیزه و امکان نوآوری در این صنعت را از بین می‌برد.

* شدت گرفتن رکود تورمی : افزایش هزینه‌های تولید (ناشی از گرانی مصالح و نرخ ارز) و توقع سرمایه گذار برای سود بیشتر ، می‌تواند به افزایش ناگهانی و غیر منطقی قیمت مسکن منجر شود، با وجود رکود در ساخت و ساز و کاهش تقاضای مؤثر، پدیده رکود تورمی در بازار مسکن بروز میکند.

* فرو ریزش قیمت ها : با وجود رکود تورمی ، افزایش قیمت ، نبود قدرت خرید ، عدم وجود تقاضا و همچنین آهنگ تغییر ساختار سرمایه گذاری در ایران ، مهاجرت و..... اثرات منفی اسنپ بک چند برابر میشود. قطعا با خروج گسترده سرمایه و افزایش فروش ، ورشکستگی همزمان فعالان صنعت ساختمان ، مواجه و منجر به فرو ریزش قیمت ها میگردد.

فرار سرمایه : در این شرایط قیمت ملک داخلی به نسبت کیفیت و ارزش واقعی آن در مقایسه با کشور های اطراف به هیچ وجه توجیه پذیر نیست. مضافا بر اینکه شاخص رفاه (کیفیت زندگی ، آسایش ،آرامش و امنیت )در وضعییت بسیار نامطلوبی می باشد.

* کندی یا توقف پروژه‌های زیرساختی: علاوه بر ساختمان‌های مسکونی و تجاری، پروژه‌های زیرساختی حیاتی مانند راه‌سازی، سدسازی، توسعه بنادر و فرودگاه‌ها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این امر در بلندمدت به توسعه کشور آسیب می‌رساند.

در نهایت، صنعت ساختمان ایران که پیشران اقتصادی است، نه تنها به دلیل کمبود سرمایه و افزایش هزینه‌ها با رکود مواجه می‌شود، بلکه به دلیل توقف پروژه‌ها و بیکاری گسترده، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی مخربی را تجربه خواهد کرد. این وضعیت، ساخت و ساز را به یک فعالیت پرریسک و کم‌بازده تبدیل می‌کند.

راهکارهای استراتژیک برای صنعت ساختمان در شرایط اسنپ‌بک

هرچند در چنین شرایطی که کشور با چالش‌های خطرناک روبرو است، هیچ نوع سرمایه گذاری بلندمدت توجیه عقلانی ندارد.

ولی صنعت ساختمان برای کم کردن اثرات و بقا و نه سود باید به سمت استراتژی‌های داخلی‌گرا و نوآورانه حرکت کند. ازجمله :

* تمرکز بر تولید داخلی و بومی‌سازی: با کاهش وابستگی به واردات مصالح و تجهیزات، می‌توان اثر نوسانات ارزی و محدودیت‌های تجاری را به حداقل رساند. این امر مستلزم حمایت از تولیدکنندگان داخلی و تشویق به تولید مصالح با کیفیت بومی است. کاهش وابستگی به مواد اولیه خارجی با حفظ کیفیت.

* توسعه مدل‌های مالی متنوع: به جای اتکا به سرمایه‌گذاری خارجی، باید به سمت جذب سرمایه‌های داخلی و استفاده از مدل‌های مالی مانند تأمین مالی جمعی (Crowdfunding)، مشارکت‌های عمومی-خصوصی public private partnership (PPP) حرکت کرد.

* مدیریت هوشمندانه زنجیره تأمین: ایجاد شبکه‌های تأمین محلی و انعطاف‌پذیر، ریسک ناشی از اختلال در واردات را کاهش می‌دهد. این رویکرد به معنای شناسایی و همکاری با تأمین‌کنندگان داخلی قابل اعتماد است.

(این راهکارهای، بخشی از استراتژی پیچیده تاب‌آوری هستند.)

ملاحظات راهبردی و ضرورت هوشمندی

​تأثیرات مکانیسم اسنپ‌بک بر پیکره‌ی اقتصاد، آنچنان گسترده و پیچیده است که توصیف کامل آن در این مجال نمی‌گنجد. این پدیده تنها به چند شاخص اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند به صورت دومینووار، ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و اقتصادی را تحت‌الشعاع قرار دهد. در چنین شرایطی، تحلیل‌های سطحی راه به جایی نمی‌برند و تدبیر، بیش از هر زمان دیگری اهمیت می‌یابد.

قطعا اسنپ بک آینده هرکشور را با تهدیدهای جدی روبرو میکند و این را تصمیم گیرندگان سیاسی باید در نظر بگیرند .
امید است تصمیم‌گیرندگان سیاسی با اشراف کامل بر آینده کشور، مسیری مسئولانه و هوشمندانه را انتخاب کنند.
مسیر پیش‌رو، نیازمند تصمیم‌گیری‌های استراتژیک، حمایت از مردم ، و همدلی مردم با هم و کمک به هم است تا بتوانیم از این چالش‌ها عبور کرده و آینده‌ای باثبات‌تر را تضمین کنیم.

با تمام وجود از خداوند متعال برای سربلندی، عزت، و سلامت ملت بزرگ ایران در تمام عرصه‌ها، به ویژه در شرایط پیش‌رو، طلب خیر و سعادت دارم.

سیامک‌نامدار - مشاور استراتژیک ساختمان و املاک
استفاده بادکر و اطلاع نویسنده بلامانع می باشد.

مقالات مرتبط :

* مشاور استراتژیک - حس ششم کارفرما
* اهمیت مطالعات استراتژیک در ساخت و ساز
* صنعت ساختمان ستون فقرات اقتصاد ایران